Een en ander over reuzenpijnbomen en de tijd

Terugblikken op je kinderjaren is een veel gebruikt thema in de literatuur. Het blijft een onuitputtelijke inspiratiebron. In gedachten onvergetelijke gebeurtenissen opnieuw beleven en ontdekken dat het kind in jou nog altijd leeft. De IJslandse meesterverteller Jón Kalman Stefánsson verwoordt dat in zijn nieuwe roman Een en ander over reuzenpijnbomen en de tijd in prachtige, poëtische taal .

Het werk van Stefánsson speelt zich voornamelijk af op IJsland. Het verhaal van de verteller, een naamloze tienjarige jongen is gesitueerd in Noorwegen. Zijn stiefmoeder stuurde hem daarheen om bij zijn grootouders de zomer door te brengen. Zijn eerste grote levensavontuur is begonnen: een vliegreis in de jarenzeventig “ toen alleen nog maar stewardessen en politici vanuit IJsland met het vliegtuig naar het buitenland gingen.”

De jongen belandt in een buitenwijk van Stavanger, waar het heet is en “anders dan in IJsland – hoge bomen staan en mannen in korte broek rondlopen.” In zijn hoofd reizen zijn twee fictieve helden met hem mee: Tarzan en Lichtvoet. Bij zijn grootouders treft hij ook zijn halfzus die hij vier jaar niet heeft gezien. Zij wil niet meer met hem spelen. Ze zijn van elkaar vervreemd. Gelukkig wordt zijn opa zijn bondgenoot, die hem altijd steunt.

Zijn belevingswereld balanceert op de grens van werkelijkheid en fantasie. Als het hem allemaal even te veel wordt, stapt hij over de grens en waant zich veilig en vrij. Hem kan niets gebeuren. Zelfs als hij met twee bevriende buurjongens op avontuur in het geheimzinnige bos gaat, staan Tarzan en Lichtvoet voor hem klaar. Als geen ander schildert Stefánsson die wereld aan de andere kant van het gewone leven.

“ …voor ik het vergeet… Je bent tien jaar oud en Afrika ligt dichterbij dan de overkant van de straat. (…) Ik blijf bij de haag staan die eruitziet als een rij woeste kerels. Ze hebben hun haren en baard uitgerukt en zullen het gauw op een schreeuwen zetten. De haag omringt het huis van de weduwe en haar zoon, de taxichauffeur. Eigenlijk is ze geen echte weduwe. Haar man woont ook daar, maar oma zegt dat hij een grote slapjanus en dreutel is zodat ze zo goed als weduwe is. Haar zoon is zo groot en vet dat hij velen angst aanjaagt. Elke dag houdt men er rekening mee de vreselijke knal te horen als hij uit elkaar wordt gerukt, de buurt overstroomt en alle huizen van de wijk onder water zet, in het gunstigste geval steken hier en daar een dak van een huis en een hoge boom er bovenuit en daar hangen degenen in die zichzelf hebben gered door te zwemmen, maar overal drijven zijn ingewanden als ijsbergen in een bloederige zee of ze steken erboven uit als kliffen of koraalriffen. Desondanks hebben weinig volwassenen zo’n grote aantrekkingskracht als deze apocalyptische dreiging.”

Helge is een ander buurjongetje waarmee hij bevriend raakt. Een iel, superintelligent, humorloos ventje dat overal verstand van heeft. Het is een onduidelijke vriendschap die veel irritatie geeft. Naast de meegaande en vriendelijke opa, maakt oma de dienst uit. Zij is een “vrouw van staal”, schijnbaar harteloos. Wanneer de jongen op een nacht een reusachtige spin heeft doorgeslikt en Tarzan en Lichtvoet tevergeefs te hulp snellen, bezweert de grootvader de spin met een slok jenever. “Opa: Zo is het genoeg, de spin is dood, honderd procent.”

Deze roman bracht mij terug naar mijn eigen kinderjaren. Hoe keek ik toen naar de wereld en de volwassenen, was ik ook z’n dagdromer? De prachtige taal uit het IJslands vertaald door Marcel Otten gaf mij onvergetelijk veel leesplezier.